Феадальная рэнта ў Беларусі перыяду Вялікага княства Літоўскага

Abstract

Аналізуецца сістэма зямельна-рэнтавых адносін у Вялікім княстве Літоўскім (ВКЛ) да сярэдзіны XVI ст. Актуальнасць тэмы абумоўлена недастатковасцю навуковых даследаванняў па гісторыі развіцця зямельнай рэнты, без якіх немагчыма фарміраванне эфектыўнай сістэмы землекарыстання на сучасным этапе. Мэта даследавання заключаецца ў аналізе формаў феадальнай рэнты і іншых падаткаў і павіннасцяў сялян ВКЛ на працягу XVI ст., а таксама выяўленне асаблівасцяў і тэндэнцый у іх развіцці. У выніку праведзенага даследавання аўтар прыходзіць да высновы, што развіццё таварна-грашовых адносін і актыўны працэс запрыгоньвання сялян выклікалі значныя змены ў структуры феадальных павіннасцяў сялянства. Да XVI ст. асноўнай формай феадальнай рэнты была натуральная. З развіццём фальварачнай сістэмы землекарыстання сяляне паўночна-заходніх і цэнтральных зямель ВКЛ у асноўным былі пераведзены на адпрацоўчую форму рэнты, якая была найбольш перспектыўнай для адноснага павышэння даходаў феадалаў. А паўднёва-ўсходнія тэрыторыі перайшлі на грашовую форму феадальнай рэнты. Такім чынам, асаблівасцю ў развіцці землекарыстання ВКЛ было ўсталяванне змяшанай рэнты. Акрамя таго, разнастайнасць відаў і памераў падаткаабкладання сялян, адсутнасць прамой сувязі зямельнага надзела з памерамі абкладання прывялі да неабходнасці рэфармавання сістэмы землекарыстання, што і было ажыццёўлена рэформай Жыгімонта Аўгуста, якая паклала пачатак развіццю дыферэнцыяльнай рэнты за зямлю.

The system of land-rent relations in the Grand Duchy of Lithuania up to the middle of the 16th century is analyzed. The relevance of the topic is caused by insufficiency of scientific research on the history of the development of land rent, without which it is impossible to form an effective land use system at the present stage. The objective of the study is to analyze the forms of feudal rent and other taxes and duties of the peasants of the Grand Duchy of Lithuania during the 16th century, as well as to identify the peculiarities and trends in their development. As a result of the research, the author concludes that the development of commodity-money relations and the active process of enslavement of peasants caused significant changes in the structure of feudal duties of the peasantry. By the 16th century, the main form of feudal rent was rent in kind. With the development of the manor system of land use, the peasants of the north-western and central lands of the Grand Duchy of Lithuania were mainly transferred to the labor rent, which was the most promising for a relative increase in the incomes of feudal lords, while the south-eastern territories switched to the monetary form of feudal rent. Thus the peculiarity in the development of land use of the Grand Duchy of Lithuania was the establishment of a mixed rent. Furthermore, the variety of types and sizes of taxation of peasants, the lack of a direct connection between the land allotment and the size of taxation led to the need to reform the land use system, which was implemented by the reform of Sigismund Augustus, that initiated the development of differential rent for land.